1. Τι είναι ο Συμμετοχικός Προϋπολογισμός
Ο Συμμετοχικός Προϋπολογισμός (ΣΠ) αποτελεί μια διαδικασία συμμετοχής των πολιτών στη λήψη αποφάσεων αναφορικά με τους στόχους και την κατανομή των δημοσίων επενδύσεων σε τοπικό επίπεδο. Πρόκειται για μια συμμετοχική διαδικασία διαβούλευσης που αφορά τις προτάσεις του Προϋπολογισμού (σε επίπεδο δημοτικών διαμερισμάτων, δήμων, επαρχιών και περιφερειών, ή και στα πλαίσια μιας δημοτικής επιχείρησης), η οποία αναπτύσσεται καθ' όλη τη διάρκεια του έτους, με στόχο την κατάρτιση μιας πρότασης Προϋπολογισμού για το επόμενο έτος διαχείρισης, που έχει ως βάση τα αιτήματα των πολιτών.
Ο ΣΠ χαρακτηρίζεται από ένα αυστηρό χρονοδιάγραμμα σε φάσεις. Έτσι, ο ετήσιος κύκλος των συζητήσεων που πραγματοποιούνται το 2005 κι αφορούν προτάσεις που θα ενσωματωθούν στον Προϋπολογισμό του 2006 πρέπει να επικυρωθεί, από το δημοτικό (ή το περιφερειακό κλπ.) συμβούλιο, εντός του Δεκεμβρίου του 2005.
2. Υπάρχει συγκεκριμένο πρότυπο Συμμετοχικού Προϋπολογισμού;
Θα μπορούσε κανείς να απαντήσει μονολεκτικά όχι. Ωστόσο, υπάρχουν πολλά παραδείγματα πειραματισμών, διαφορετικά μεταξύ τους, που έχει ενδιαφέρον να μελετηθούν. Σε κάθε περίπτωση, ο Συμμετοχικός Προϋπολογισμός δεν πρέπει να θεωρείται ως «εργαλείο» προοριζόμενο να διεγείρει την ενεργό συνείδηση του πολίτη ώστε να συμμετέχει στις επιλογές που αφορούν τον τόπο που ζει και εργάζεται. Οφείλει να αποτελεί μια από τις συνιστώσες ενός «συστήματος συμμετοχής των πολιτών» εναρμονισμένο με τις άλλες μορφές χωρικής ή θεματικής συμμετοχής, στις οποίες θα παίρνουν μέρος πολίτες πριν και μετά τη λήψη των αποφάσεων που αφορούν την περιοχή τους. Επιγραμματικά, μπορούμε να πούμε ότι υπάρχουν δύο ξεχωριστές κατηγορίες Συμμετοχικού Προϋπολογισμού:
α) Η πρώτη (που διαμορφώθηκε ιδιαίτερα σε πόλεις και περιοχές της Βραζιλίας, του Περού, της Βολιβίας και σε άλλες χώρες της Νότας Αμερικής) εστιάζεται σε στόχους που έχουν σχέση με τον εκδημοκρατισμό των τοπικών θεσμών και προβλέπει μεγαλύτερα περιθώρια αυτονομίας στη λήψη αποφάσεων για τους πολίτες που συμμετέχουν στην διαδικασία συζήτησης των προϋπολογισμών.
β) Η δεύτερη (που διαμορφώθηκε στη Βόρεια Ευρώπη και τη Νέα Ζηλανδία, αλλά και στις ΗΠΑ, ενώ εξαπλώνεται και σε διάφορες ευρωπαϊκές πόλεις και ορισμένες περιοχές της Αφρικής) αντιλαμβάνεται τη συμμετοχή περισσότερο σαν «συμβουλευτική» έννοια, κι έχει ως πρωταρχικό στόχο την αύξηση της διαφάνειας και την επίτευξη αποτελεσματικότερης διαχείρισης των δημοσίων πόρων.
Ανεξάρτητα από τις διαφορές έμφασης, ρόλου και διάρθρωσης των επιμέρους φάσεων, οι πολίτες παρεμβαίνουν και στις δύο περιπτώσεις πριν τη λήψη αποφάσεων, οι οποίες υπόκεινται στην αρμοδιότητα των δημοτικών (ή περιφερειακών κλπ.) συμβουλίων. Στο πλαίσιο αυτό, η πολιτεία καλείται να ασκήσει πίεση και έλεγχο, ώστε οι υποδείξεις που κάνουν οι πολίτες να μην παραβλέπονται αβασάνιστα και χωρίς επαρκείς εξηγήσεις από τους εκλεγμένους τους εκπροσώπους.
Ακριβώς επειδή το αντικείμενό του είναι η διανομή πόρων που ως επί το πλείστον προέρχονται από τους φόρους των πολιτών, ο Συμμετοχικός Προϋπολογισμός έχει ταυτόχρονα μια έντονα συμβολική και πρακτική αξία: διαχειρίζεται χρήματα και αποτελεί τον τομέα στον οποίο οι αρχές μπορούν ευκολότερα να αποδεχθούν την άμεση παρέμβαση των πολιτών στη λήψη των αποφάσεων.
Βέβαια, ο ΣΠ δεν είναι ο μοναδικός τομέας που θα επιδεχόταν καινοτομίες συμμετοχικού τύπου στη διαχείρισή του. Είναι όμως, σίγουρα, ένας τομέας «στρατηγικής σημασίας», στον οποίο οι «παραχωρήσεις» των θεσμικών οργάνων εκλαμβάνονται από τους πολίτες ως ένα ισχυρό μήνυμα που καταδεικνύει πραγματική βούλησή για αλλαγή. Έτσι, ο ρόλος του είναι καθοριστικός για την αποκατάσταση της σχέσης πολιτών-εξουσίας, ενώ ταυτόχρονα συνιστά έναν «κόμβο μεταρρύθμισης», γενικότερης πολιτικής πρακτικής.
Για παράδειγμα, ένας τομέας που έχει αναδειχτεί μέσα απ' αυτό τον «μεταρρυθμιστικό κόμβο» είναι το περιβάλλον. Οι πολίτες μαθαίνουν, ενημερώνονται και επιζητούν την αειφόρο ανάπτυξη. Στο Πόρτο Αλέγκρε, ο κόσμος ασχολήθηκε και με το περιβάλλον. Οι κάτοικοι επιζητούσαν οργανικά / βιολογικά τρόφιμα, ενώ «έμαθαν» ότι δεν θα έπρεπε να ζητούν κατοικίες δίπλα στο ποτάμι, γιατί θα οδηγούσε στην ρύπανση του. Τα αποτελέσματα μιας παρόμοιας πολιτικής είναι ήδη ορατά. Βλέπουν ότι, μετά από τρία χρόνια προσπαθειών, μπορούν να κολυμπούν πάλι εκεί, χωρίς να χρειάζεται να μετακινούνται χιλιόμετρα.
Ακόμη και τα λάθη, όμως, αποδεικνύονται χρήσιμα. Το 1989, στις συνελεύσεις Συμμετοχικού Προϋπολογισμού του Πόρτο Αλέγκρε, πρώτη στις επενδυτικές προτεραιότητες ήταν η ασφαλτόστρωση των δρόμων. Για όσους συμμετείχαν σ' αυτές τις διαδικασίες, η άσφαλτος ήταν σύμβολο αναβάθμισης, σύμβολο «της πόλης και του πολιτισμού». Οι μηχανικοί ήταν αντίθετοι, αλλά οι συνελεύσεις αποφάσισαν να εκτελεστεί το συγκεκριμένο έργο και η διοίκηση του δήμου υλοποίησε την απόφασή τους. Στη συνέχεια όμως, με τις βροχές, οι δρόμοι καταστράφηκαν γιατί στα ψηλότερα σημεία της πόλης υπήρχαν χωματόδρομοι, ενώ προκλήθηκαν και ατυχήματα. Το τελικό αποτέλεσμα ήταν ότι πήγε χαμένη μια ολόκληρη επένδυση. Μέσα απ' αυτή την αρνητική εμπειρία, λοιπόν, οι κάτοικοι κατάλαβαν ότι πρέπει στις αποφάσεις τους να λαμβάνουν υπόψη τους και τεχνικά κριτήρια. Σήμερα, αυτοί οι ίδιοι είναι που ζητούν να γίνει λιθόστρωση.
Την αρμοδιότητα διαβούλευσης με τους πολίτες, για τη χάραξη της εκάστοτε περιφερειακής πολιτικής την έχουν σε επίπεδο δήμων ο δήμαρχος και η δημοτική αρχή, σε επίπεδο περιφέρειας ο περιφερειάρχης και η περιφερειακή αρχή, σε επίπεδο δημοτικού διαμερίσματος ο πρόεδρος του δημοτικού διαμερίσματος κ.ο.κ.
Στην πραγματικότητα, αυτοί είναι οι συνήθεις τρόποι προώθησης του Συμμετοχικού Προϋπολογισμού. Ενδέχεται όμως παρόμοιες διεργασίες ν' αναπτυχθούν κι έπειτα από πιέσεις κι άλλων θεσμικών παραγόντων (δημοτικά, διαμερισματικά, επαρχιακά, περιφερειακά συμβούλια). Τέλος, οργανισμοί ανώτερου θεσμικού επιπέδου μπορούν να χρησιμοποιήσουν διάφορα κίνητρα και κατευθυντήριες γραμμές ώστε να πιέσουν τα κατώτερα θεσμικά όργανα να θέσουν σε εφαρμογή διαδικασίες συμμετοχής στο σχεδιασμό των Προϋπολογισμών. Για παράδειγμα, στη Γερμανία οι δήμοι ωθούνται να ενεργοποιήσουν διαδικασίες Συμμετοχικού Προϋπολογισμού από τα ομόσπονδα κρατίδια (Lander).
5. Οι δαπάνες που διαχειρίζεται ο Συμμετοχικός Προϋπολογισμός
Συνήθως, τα θεσμικά όργανα τείνουν να μοιράζονται με τους πολίτες την ευθύνη διαχείρισης των περισσότερο «ελαστικών» δαπανών, όπως οι δαπάνες που προορίζονται για δημόσια έργα και υπηρεσίες. Το ποσοστό αυτών των κονδυλίων που αποτελεί αντικείμενο διαβούλευσης δεν είναι συγκεκριμένο, αν και το ευκταίο θα ήταν η συζήτηση να αφορά το σύνολο, ή σχεδόν το σύνολο, των δαπανών.
Σε πόλεις όπως το Πόρτο Αλέγκρε, οι κάτοικοι συζητούν για το 100% των δαπανών που αφορούν επενδύσεις σε έργα και υπηρεσίες, οι οποίες αντιπροσωπεύουν το 15%-25% του συνόλου των ετήσιων δημοτικών δαπανών. Το ποσοστό του συνολικού προϋπολογισμού που τίθεται σε διαβούλευση έχει αυξηθεί με τα χρόνια, καθώς το 1989 αντιπροσώπευε μόνο το 3%. Εξακολουθούν να εξαιρούνται, ωστόσο, μια σειρά από δαπάνες, όπως τα έξοδα τρέχουσας διαχείρισης και τα έξοδα προσωπικού, που ο δήμος προτιμά να κρατάει υπό τον έλεγχό του, τόσο λόγω του σύνθετου χαρακτήρα τους και των χρηματοοικονομικών και συνδικαλιστικών επιπτώσεων που συνεπάγονται, όσο κι επειδή επιθυμεί να διατηρεί έναν ενεργό ρόλο στο πεδίο της οργάνωσης του δημοτικού μηχανισμού. Εντούτοις, σε αρκετές πόλεις έγινε δυνατό, με τον καιρό (μέσω μικτών επιτροπών, αποτελούμενων από ίσο αριθμό κατοίκων, εκπροσώπων της δημοτικής αρχής και εκπροσώπων των συνδικαλιστικών οργανώσεων των υπαλλήλων του Δήμου) να προκύψουν συλλογικές προτάσεις για τη μείωση των δαπανών που αναφέρονταν στην πρόσληψη νέου προσωπικού.
Σε ορισμένα πολεοδομικά σύνολα στα οποία εφαρμόζεται ο Συμμετοχικός Προϋπολογισμός, το ποσοστό του Δημοτικού Προϋπολογισμού που συζητείται κυμαίνεται μεταξύ του 50% και του 70% των δαπανών για επενδύσεις σε έργα και υπηρεσίες, ενώ αλλού περιορίζεται σε ειδικούς τομείς (π.χ. της υγείας και των κοινωνικών υπηρεσιών) στους οποίους αντιστοιχούν συγκεκριμένα ποσοστά του προϋπολογισμού του δήμου.
Ούτε σε αυτό το ζήτημα υπάρχουν κοινοί κανόνες οργάνωσης και λειτουργίας. Ακόμη και οι τρόποι συζήτησης με τους πολίτες μπορεί να είναι «άτυποι» (ανοιχτές συγκεντρώσεις, δημοσκοπήσεις, ερωτηματολόγια που να απευθύνονται στα νοικοκυριά, θεματικές συζητήσεις κλπ.) ή περισσότερο «θεσμικοί» (δημοψήφισμα σε επίπεδο πόλης ή δημοτικού διαμερίσματος, συμβούλια και επιτροπές κλπ.).
Σε κάθε περίπτωση, είναι επιθυμητό στο πλαίσιο του Συμμετοχικού Προϋπολογισμού να υπάρχουν δύο κύριες και παράλληλες κατευθύνσεις διαβούλευσης και διευρυμένης λήψης αποφάσεων:
α). Συζητήσεις που να διοργανώνονται με βάση τη διαίρεση της πόλης με γεωγραφικά κριτήρια.
β). Συζητήσεις που να διοργανώνονται σε θεματική βάση, δηλαδή για ζητήματα που αφορούν ο λόκληρη την περιοχή ως ένα σύνθετο και ολοκληρωμένο σύνολο.
Οι θεματικοί τομείς είναι απαραίτητοι:
α). Για να αρχίσει πάλι η συζήτηση σ' εκείνα τα τμήματα του πληθυσμού, που είναι ήδη οργανωμένα σε συλλόγους, συνδικαλιστικές ή επαγγελματικές οργανώσεις.
β). Για να συζητούνται «στρατηγικής σημασίας» θέματα σε επίπεδο Δήμου (η Περιφέρειας) και όχι στο «πρωτοβάθμιο» επίπεδο του διαμερίσματος ή της γειτονιάς.
γ). Για να μην εξαιρούνται από τη συζήτηση δήθεν «ελάσσονα» θέματα, τα οποία ενδεχομένως να μένουν εκτός της διανομής των πόρων που αποφασίζουν ή υποδεικνύουν οι κάτοικοι σε «πρωτοβάθμιο» επίπεδο.
Επειδή υπάρχει πάντα το ενδεχόμενο οι πολίτες να τείνουν να εστιάσουν τη συζήτηση σχεδόν αποκλειστικά σ' ορισμένα θέματα, είναι σημαντικό ο δημόσιος φορέας να λειτουργεί ως «συντονιστής» που θα ισορροπεί και θα ρυθμίζει τη συζήτηση, έτσι ώστε να εξετάζονται τουλάχιστον στη φάση της ανταλλαγής απόψεων όλοι οι τομείς παρέμβασης στην πόλη.
Θα ήταν επίσης προτιμότερο (ιδιαίτερα σε μεγάλες γεωγραφικές ενότητες) οι τοπικές υποδιαιρέσεις, που γίνονται με στόχο την αποκέντρωση, να μην ακολουθούν απλώς τα διοικητικά σύνορα που έχουν «επιβληθεί άνωθεν», αλλά να διαμορφώνονται μετά από ελεύθερη ανταλλαγή απόψεων μεταξύ των πολιτών και να έχουν στόχο την αναγνώριση της κοινής ταυτότητας των κατοίκων και την ενίσχυση του αισθήματος σύνδεσής με την περιοχή τους.
Οι διαδικασίες διαβούλευσης οφείλουν να συμπεριλαμβάνουν το μεγαλύτερο δυνατό μέρος του πληθυσμού, έτσι ώστε να μην ακούγονται μόνο οι ομάδες εκείνες που είναι ήδη οργανωμένες και οι οποίες θα μπορούσαν να λειτουργούν κατά κάποιο τρόπο ως «ομάδες πίεσης».
Θα πρέπει να είναι εξαρχής σαφές ότι η οποιαδήποτε πίεση θα πρέπει να ασκείται δημόσια και με ανοιχτά χαρτιά και να μην ξεφεύγει από τα πλαίσια της διαφάνειας, η οποία αποτελεί βασική προϋπόθεση προκειμένου να έχουν όλοι οι πολίτες τη βεβαιότητα ότι τηρούνται οι κανόνες που έχουν αποφασιστεί για τη διαβούλευση και τη λήψη των αποφάσεων. Θα πρέπει επίσης να διευκολύνεται η πρόσβαση και η ισότιμη συμμετοχή στις διαδικασίες όλων των πολιτών, χωρίς να δημιουργούνται «δαρβινικοί» μηχανισμοί που θα εξαιρούν «αυτόματα» τους πιο αδύναμους, τους λιγότερο μορφωμένους ή τους έχοντες μικρή πολιτική εμπειρία. Σ' αυτή την κατεύθυνση, μπορεί να περιλαμβάνονται η μεταφορά του χώρου της συνέλευσης και η δημιουργία παιδικών σταθμών που θα λειτουργούν κατά τη διάρκεια της, καθώς και η τήρηση ίσου χρόνου ομιλίας για όλους.
Ο Συμμετοχικός Προϋπολογισμός αποτελεί σημαντική διαδικασία διαβούλευσης των κατοίκων μιας περιοχής. Για το λόγο αυτό, θα πρέπει να περιλαμβάνονται στη διαδικασία κατηγορίες πολιτών που στερούνται τυπικών πολιτικών δικαιωμάτων, όπως είναι τα ανήλικα παιδιά ή οι αλλοδαποί. Γενικότερα, ο Συμμετοχικός Προϋπολογισμός συνδυάζει στοιχεία άμεσης δημοκρατίας υπό μορφή συνελεύσεων και στοιχεία αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας, όπου οι λαϊκοί εκπρόσωποι συζητούν και εγκρίνουν, με «δέσμευση εντολής», τις κατευθυντήριες γραμμές για τις δαπάνες της πόλης (προσδιορίζοντας τους επιμέρους προορισμούς των κονδυλίων). Τα όργανα της Διοίκησης οφείλουν να εναρμονίσουν αυτές τις κατευθύνσεις με τις δικές τους αυτόνομες προτάσεις και να τις υποβάλουν πάλι στους πολίτες για αξιολόγηση. Στη συνέχεια, οι προτάσεις πρέπει να υποβληθούν στα Δημοτικά Συμβούλια, τα οποία φέρουν, εκ του νόμου, την ευθύνη για την έγκριση του Δημοτικού Προϋπολογισμού Έχει αποδειχθεί ότι στις Γενικές Συνελεύσεις του Συμμετοχικού Προϋπολογισμού είναι σκόπιμο να παρίστανται εκπρόσωποι των επίσημων θεσμικών οργάνων, χωρίς όμως να έχουν δικαίωμα ψήφου για τις κατευθύνσεις και τις προτεραιότητες που υποδεικνύουν οι πολίτες, έτσι ώστε να διασφαλίζεται τόσο η αυτονομία δράσης και λήψης αποφάσεων των κατοίκων, όσο και ο ανοιχτός διάλογος μεταξύ κοινωνίας και θεσμικών οργάνων.
Οι συνελεύσεις είναι ανοιχτές σε οργανώσεις πολιτών, αλλά και σε μεμονωμένα άτομα. Το στοιχείο αυτό αποτελεί ένα μεγάλο βήμα προς τα εμπρός, σε σχέση με παλαιότερες μορφές συμμετοχής που αφορούσαν μόνο τους εκπροσώπους συγκεκριμένων συλλογικοτήτων, αφαιρώντας μ' αυτό τον τρόπο από τον μεμονωμένο πολίτη - ή τον πολίτη που δεν είναι ενταγμένος σε κάποια οργάνωση - οποιοδήποτε ενεργό ρόλο ή το ατομικό δικαίωμα της κριτικής. Η αρχή της αυτοδιαχείρισης των διαδικασιών από τους πολίτες είναι πολλές φορές καθοριστική για την επιτυχία του Συμμετοχικού Προϋπολογισμού. Οι εσωτερικοί κανονισμοί ορίζουν σαφείς κανόνες οργάνωσης και λειτουργίας του ΣΠ για τις συνελεύσεις κάθε έτους, οι οποίοι όμως πρέπει να έχουν αρκετή ελαστικότητα, ώστε να μπορούν να αναθεωρούνται κάθε χρόνο μέσα από μια διαδικασία στην οποία θα συμμετέχουν ισότιμα τόσο οι πολίτες όσο και οι Δημοτικές Αρχές.
α). Οι προβλεπόμενες συνελεύσεις δεν αποτελούν παρά ένα μικρό μέρος του έργου που επιτελείται στο πλαίσιο του Συμμετοχικού Προϋπολογισμού. Είναι γεγονός ότι με την αυτοργάνωση και την αυθόρμητη κινητοποίηση των πολιτών δεν εξαντλούνται τα κριτήρια λήψης αποφάσεων που θέτει ο ΣΠ. Έτσι, σε πολλές περιπτώσεις αναπτύχθηκαν με τον καιρό εξισορροπητικοί μηχανισμοί, χάρη στους οποίους αποκαθίστανται ανισότητες που σχετίζονται με την περιορισμένη δύναμη της φωνής όσων, για διάφορους λόγους, βρίσκονται στο περιθώριο της κοινωνίας.
Σημαντικό ρόλο στην προσπάθεια επίτευξης της «σωστής» λειτουργίας διαδραματίζουν οι εκλεγμένοι εκπρόσωποι και τα όργανα της πολιτείας, που καλούνται να εφαρμόσουν όσο το δυνατόν πιο «αντικειμενικά» κριτήρια υπέρ των κατοίκων για τους οποίους γίνονται οι διάφορες παρεμβάσεις, ενάντια στην έλλειψη δομών που τους περιθωριοποιεί. Μέσω της επιλογής των κριτηρίων, πρέπει να γίνεται μια «αντικειμενική» εκτίμηση της καταλληλότητας των περιοχών που επιλέχθηκαν για τις μείζονες παρεμβάσεις, διότι οι πολίτες έχουν την τάση ενίσχυσης των περιοχών στις οποίες κατοικούν.
β). Η διαφάνεια των μηχανισμών αξιολόγησης των αναγκών και κατανομής των επενδύσεων είναι ένα από τα μείζονα ζητήματα που καλούνται να διασφαλίσουν οι θεσμοί. Ταυτόχρονα, θα πρέπει να μεριμνούν για τη μέγιστη διάδοση των πληροφοριών και την πληρέστερη δυνατή ενημέρωση των πολιτών, καθιστώντας τη διαδικασία προσβάσιμη και αποτελεσματική. Σήμερα, στους εσωτερικούς κανονισμούς πολλών Συμμετοχικών Προϋπολογισμών υπάρχουν κατάλληλοι κανόνες ελέγχου, υπό τη μορφή κάποιας κλίμακας βαθμολόγησης, με την οποία εξακριβώνεται ποιες περιοχές χρειάζονται περισσότερο επείγουσες παρεμβάσεις.
γ). Μια από τις κυριότερες ευθύνες της διοίκησης είναι να φροντίζει να υλοποιούνται το ταχύτερο δυνατό όλα τα έργα που προβλέπει ο Συμμετοχικός Προϋπολογισμός, προκειμένου να μη δημιουργείται αίσθημα απογοήτευσης στους πολίτες, το οποίο θα μπορούσε να επαναφέρει δυσπιστία και να μειώσει τη συμμετοχή τους στις συνελεύσεις.
δ). Οι αιρετές αρχές θα πρέπει, τέλος, να είναι παρούσες, με τους ανώτατους εκπροσώπους τους, στις συζητήσεις υπό την πάγια προϋπόθεση ότι αυτοί οι εκπρόσωποι δεν θα έχουν δικαίωμα ψήφου. Η διαρκής παρουσία των αιρετών αρχών στις συζητήσεις με τους πολίτες έχει τους εξής στόχους:
- Να ακούν τους κατοίκους και να προσπαθούν να εναρμονίζουν τις τελικές αποφάσεις των θεσμικών οργάνων με τα αιτήματα και τις προτάσεις τους, λαμβάνοντας υπόψη το κόστος, την δυνατότητα υλοποίησης και την συνάφεια με τους στρατηγικούς αναπτυξιακούς στόχους της περιοχής.
- Να καταρτίζουν διάφορα «σενάρια υλοποίησης των προτάσεων», αξιοποιώντας την πείρα των δικών τους τεχνικών.
- Να διατυπώνουν προτάσεις για δαπάνες, δικαιολογώντας με κατανοητό τρόπο τις παρεμβάσεις, την κριτική και τις διορθωτικές υποδείξεις τους.
- Να παρακολουθούν τη διαδικασία του Συμμετοχικού Προϋπολογισμού για να διαπιστώνουν τα όριά του, την ανάγκη εναλλακτικών προτάσεων και τις δυνατότητες διεύρυνσης της συμμετοχής.
Η πιο συνηθισμένη κριτική στον ΣΠ είναι ότι δεν πρόκειται για ριζοσπαστικό μέτρο αλλά για απλή μεταρρυθμιστική διαδικασία. Μάλλον αλλά δεν πρέπει να μας διαφεύγει ότι πρόκειται για μία διαδικασία που, επαναφέροντας την έννοια της συμμετοχής του πολίτη, επιφέρει ριζοσπαστικές αλλαγές στη λειτουργία του πολιτικού συστήματος και στη συνείδηση των πολιτών. Ο ΣΠ δεν πρέπει να αντιμετωπίζεται ως αυτοσκοπός, αλλά ως μια διαδικασία ενίσχυσης της δημοκρατικής συμμετοχής στα κοινά, η οποία καλλιεργεί ένα εύφορο υπόστρωμα για την ανάπτυξη συνείδησης ενεργού πολίτη.
10. Καινοτομίες και σημαντικότερα αποτελέσματα του Συμμετοχικού Προϋπολογισμού
α). Ο Συμμετοχικός Προϋπολογισμός επανέφερε το κέντρο βάρους στον Προϋπολογισμό, ο οποίος για πολύ καιρό εθεωρείτο ζήτημα «πολιτικά ουδέτερο» και καθαρά τεχνικό. Αυτή ήταν, βέβαια, μια παραπλανητική θεώρηση που υπέκρυπτε τα έντονα στοιχεία πολιτικών επιλογών που έχει ο Προϋπολογισμός, τα οποία επιτρέπουν να καταστεί ένα μέσο με το οποίο οι πολίτες ασκούν έλεγχο στους αιρετούς εκπροσώπους τους, εφόσον βέβαια είναι ξεκάθαρος και κατανοητός. Κυρίως, όμως, ο Συμμετοχικός Προϋπολογισμός αποκατέστησε το πολιτικό περιεχόμενο του Προϋπολογισμού, ως ενός πεδίου στο οποίο αποφασίζονται οι στόχοι των δημοτικών αρχών, πριν ακόμη συζητηθούν τα μέσα που θα χρησιμοποιηθούν για την επίτευξη των στόχων αυτών.
β). Η συζήτηση με τους πολίτες έχει ουσιαστικό χαρακτήρα. Δεν πρόκειται απλώς για μια συμβουλευτική συνεδρία, δηλαδή για μια από εκείνες τις μορφές «ψευδοσυμμετοχής με απλή έκφραση απόψεων» για τις οποίες μίλησε, το 1969, ο Sherry Αrnstein. Αντίθετα, παρόλο που προωθείται και αναπτύσσεται στην πράξη από τις δημοτικές αρχές και δεν έχει απαραίτητα κωδικοποιηθεί ως νόμος, πρόκειται για ένα πραγματικό άνοιγμα του διοικητικού μηχανισμού στον έλεγχο εκ μέρους των πολιτών και στην άμεση συμμετοχή τους στις μείζονες επιλογές που αφορούν την περιοχή τους.
γ). Η μεγαλύτερη συμβολή του Συμμετοχικού Προϋπολογισμού δεν αφορά μόνο τη δυνατότητα που δίνει στους κατοίκους να αποφασίζουν τις θεματικές προτεραιότητες των επενδύσεων και τα επιμέρους έργα που θα υλοποιηθούν στην περιφέρεια τους, αλλά και το γεγονός ότι μέσω αυτής της συλλογικής διαδικασίας οι πολίτες διαμορφώνουν μία έννοια «κοινού αγαθού» (ή, καλύτερα, «κοινών αγαθών») για αυτήν.
Ο Συμμετοχικός Προϋπολογισμός αποτελεί μια συμμετοχική διαδικασία φορτισμένη με το έντονα αξιακό περιεχόμενο που περιέχει η λήψη αποφάσεων «στρατηγικού» τύπου και δεν περιορίζεται στο να προσανατολίζει απλώς τους εμπλεκόμενους φορείς στον καθορισμό των λεπτομερειών υλοποίησης των έργων ή στην απόσπαση συναινέσεων σε προειλημμένες αποφάσεις.
Τα μοντέλα Συμμετοχικού Προϋπολογισμού που έχουν εφαρμοστεί σε διάφορες τοπικές κοινωνίες απέδειξαν ότι αυτός διαθέτει όχι μόνο σημαντικό παιδευτικό περιεχόμενο και δυνατότητα να κινητοποιεί το υπάρχον δυναμικό ενεργών και στρατευμένων στη συνδιαχείριση του χώρου πολιτών, αλλά ότι, επιπλέον, διευκολύνει τη διαδικασία επιμερισμού των αρμοδιοτήτων και των ευθυνών και την αύξηση της αποτελεσματικότητας της διαχείρισης του Δήμου, μέσω του εκδημοκρατισμού και της επιβολής κανόνων διαφάνειας. Ο ΣΠ επιτρέπει, συχνά, τη διαμόρφωση «κοινωνικών συμβολαίων» υπέρ των ασθενέστερων στοιχείων της κοινωνίας και, με τον καιρό, οδηγεί σε μια αυξημένη αποδοχή πολιτικών επιλογών οι οποίες, αν δεν στηρίζονταν στην από κοινού παραδοχή των μεσοπρόθεσμων και μακροπρόθεσμων δυσκολιών, προσδοκιών, στόχων και πλεονεκτημάτων τους, θα ήταν δύσκολο να υλοποιηθούν.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου